Knjaževac 29/06/2022
Zanat je reč arapskog porekla i označava veštinu ili znanje. Podjednačni zanati, osnovani na prastarom iskustvu staroslovenske i azijske kulture, bili su važna privredna grana starih naselja. Prvi podaci o zanatima nalaze se u srpskim vladarskim poveljama iz 14.veka, u poposima zanatlija koje se, zajedno saselima i imanjima, dodeljuju odredjenim manastirima. U popisu stanovništva ovog kraja iz 1455.godine zabeležene su zanatlije: kovači, obućari, krojači, kožuhari, mesari, pekari, grnčari, klesari, kolari, vodeničari, krčmari, travari.
S dolaskom Turaka uvode se novi zanati orjentalnog porekla kojima su se uglavnom bavili muslimani i oni koji su bili vezani za gradove – kujundžije, bravari, tabaci, ćurčije, papudžije, berberi, sapundžije, potkivači, kazandžije, sabljari, bozadžije i halvadžije.
Za vreme Turske okupacije ovih krajeva, u gradovima su uglavnom živeli Turci, Grci, Cincari i Jevreji dok su Srbi uglavnom živeli u selima – oko 95% ukupnog ukupnog stanovništva ovog kraja i glavna zanimanja su bila poljoprivreda, zanatstvo i domaća radinost.
Sa prelaskom od naturalne ka robnoj proizvodnji šezdesetih godina 19.veka, nastaje jasna diferencijacija seoskog stanovništva. Iz sloja seljaka izdvaja se sloj zanatlija i trgovaca, u tom periodu veći značaj pridavan je rezvoju zanatstva.
Nakon oslobodjenja Timoka i Krajne, zbog nepovoljne trgovine i nepovezanosti sa gradovima, robno – novčani odnosi u ovom kraju su se sporo razvijali. Tri godine nakon oslobodjna u Knjaževcu je zabeleženo postojanje 55 zanatskih radnji i jedanaest različitih zanata. Godine 1874. u Knjaževcu se pominju: svećari, lončari, terzije, abadžije, kalajdžije, ćurdžije, bojadžije, papudžije, ćeramidžije, dundjeri, kao i tkanje ćilima koji su najsličniji pirotkim ćilimima.
Na području Gurgusovca, današnjeg Knjaževca, zanatstvo je počelo organizovano da se razvija šezdesetih godina 19.veka, 1884.godine, grupa zanatalija u Knjaževcu je osnovala udruženje pod nazivom „Esnaf“, koje je okupljalo zanatlije na prostoru tadašnjeg Zaglavskog sreza. „Esnaf“ je organizovao polaganje stručnih ispita za zvanje majstora, i po uspešnom polaganju polaznicima dodeljivao „Majstorsko pismo – diplomu“, dok je dozvolu za rad takodje izdavalo udruženje sa potpisom predsednika i članova komisije.
U drugoj polovini 19.veka u Knjaževcu su pored „Esnafa“ osnovane i druge zanatske organizacije, udruženja i asocijacije : Zanatlijsko-trgovačko udruženje, osnovano 1890.godine, Zanstlijska kasa, osnovana 1890.godine; Zanatsko-radnički savez, osnovan 1892.godine; Zanatski fond, osnovan 1897.godine; Zanatlijski – penzioni fond, osnovan 1901 godine.
I ako je položaj zanatlija u ovom periodu bio nepovoljan i težank u poslednjim decenijama 19.veka, na teritoriji tadašnjih srezova Zaglavskog i Timočkog u esnafe bilo je učlanjeno 478 majstora, 260 kalfi i 175 šegrta. Krajem 19.veka u selima su nastali prvi zanati koji su prevashodno bili u funkciji razvoja poljoprivrde, kao što su kovački, potkivački, kolarski.
Zanatstvo u Knjaževcu i u seoskim naseljima bilo je za to vreme veoma razvijeno. Najvažnije grane privrede u selima bile su poljoprivreda – uglavnom stočarska, zanatska zanimanja i domaća radinost. Registrovane zanatske ranje u selima bile su u malom broju. Zanatskom proizvodnjom i domaćim radinošću za sopstvene potrebe u domaćinstvu, bavila se većina seoskog stanovništva.
(Izvor: Milosavljević Milan, „Zanatstvo Knjaževca i okoline kroz vekove“)
Ovaj projekat je sufinansiran iz Budžeta Opštine Knjaževac. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
